Akademik Veri Yönetim Sistemi
ULUSLARARASI SAĞLIK, TURİZM VE SPOR KONGRESİ: YENİLİKÇİ YAKLAŞIMLAR, Sinop, Türkiye, 28 - 30 Nisan 2025, ss.123-124, (Özet Bildiri)
Sirkadiyen ritimler, sirkadiyen saat adı verilen endojen moleküler osilatörler tarafından düzenlenen 24 saatlik döngülerdir. Diyetin sirkadiyen ritmiklik üzerindeki etkileri, öğün zamanlamalarıyla besinler gibi faktörler arasındaki ilişkine krononütrisyon denilmektedir. Krononütrisyon, bir bireyin "kronotipi" tarafından etkilenmektedir. Uyku, uyanıklığı teşvik eden mekanizmaları inhibe ederek veya beslenme müdahaleleri yoluyla uykuya teşvik eden faktörleri artırarak sporcu performansının da doğru orantılı olarak artacağı bildirilmekte ancak sirkadiyen saat sistemi, uyku-uyanıklık davranışının günlük ritimleri, hormon salgılama ve metabolizma dahil olmak üzere birçok fizyolojik süreci yönetmektedir. Bu sistem, ışık-karanlık döngüsü, beslenme ve takviye kullanımı gibi günlük çevresel değişikliklere yanıt vermektedir. Karbonhidrat (yüksek glisemik indeksli akşam yemeği uykuya dalma gecikmesini azaltır), protein (süt ürünlerinin tüketimi uyku süresini artırabilir), etanol (azalmış rüya evresi), kafein (artan uykuya dalma gecikmesi, azalan toplam uyku süresi ve azalan uyku kalitesi) gibi besinler, öğünlerin zamanlaması ve miktarı (büyük porsiyonlar ve/veya akşam geç saatlerde yenen öğünler sindirimin termojenik etkisi nedeniyle uykuyu olumsuz etkileyebilir) sirkadiyen ritimleri etkileyerek sporcunun performansına yönelik etkisi henüz netlik kazanmamıştır. Uyku bozuklukları ve kısa uyku süresi, hastalık riskinin artmasıyla ilişkilidir. Uyku davranışı inflamasyon için değiştirilebilir faktörlerdendir. Uykunun vücut üzerinde onarıcı bir etkiye sahip olması için, yeterli süre ve kalitede olması gerekmektedir. Bu bağlamda uyku sporcu performansı ile ilişkilendirilmiştir. Antrenman stresi, kas yorgunluğu veya ağrısı, normal uykunun bozulmasıyla bağlantılı olan inflamatuar sitokinlerle birlikte uykunun olumsuz etkilerinin sporcu performansına olumsuz yansımalarının olabileceği görülmüştür. Uyku yoksunluğu, artan katabolik ve azalan anabolik hormonlarla ilişkilendirilmiş buna ek olarak bozulmuş kas protein sentezine neden olarak antrenman adaptasyonlarını ile birlikte toparlanmayı zorlaştırdığı görülmüştür. Buna bağlı olarak, sporcularda uyku süresi ile birlikte uyku kalitesinin artırılmasının genel sağlık, uyku sağlığı, eğitim adaptasyonları ve/veya toparlanmayı etkileyerek beslenme müdahalelerinin daha fazla araştırılmasının multidisipliner yaklaşımlar için önemli bir kapsam olduğu düşünülmektedir.
Anahtar kelimeler: Beslenme, Sporcu Performansı, Uyku, Sirkadiyen Ritim, Krononütrisyon